Is dat snelle denken wel echt denken?

Als men een hoogbegaafde omschrijft, dan wordt er tegenwoordig o.a. vaak het volgende gezegd: ‘een snelle denker die complexe zaken aan kan’.

Wanneer ik een dergelijke omschrijving lees, dan begint er altijd iets in mij te knagen. Ik ben het er in principe wel mee eens, maar toch... ‘Waarom knaagt het?’ Ik heb hierover een korte video gemaakt op mijn Instagram intens_inspireerbaar (9-3-2024) (mijn eerste online video ooit...). En NA die video ben ik pas deze blog gaan typen.

Ik vraag me dus af: draait het hier wel altijd om 'denken'?

In reactie op die vraag (en mijn eigen filmpje) ben ik eerst eens gaan kijken naar de definities van 'denken' die er bestaan en dan kom je tot de ontdekking dat je er een hele waslijst van kunt maken en dat lang niet iedereen dit begrip op dezelfde manier ziet.

Ik ben o.a. de volgende definities tegengekomen:

• “Een reeks voorstellingen van de geest bewust op elkaar doen volgen om verschil, overeenkomst of oorzakelijk verband te vinden en begrippen, inzicht en oordelen te vormen.” (Wikipedia)

• “De werkelijkheid begrijpen d.m.v. taal.” (Nivoz) https://nivoz.nl/nl/kennis-leren-en-denken-3-wat-is-denken#:~:text='De%20mens%20onderscheidt%20zich%20van,is%20daarmee%20een%20talige%20bezigheid.

• “Een oplossing proberen te zoeken/vinden.”

• “De hersenen laten werken.”

• “Een spiegel van het bewustzijn, gerelateerd aan de hersenen. Beweeglijk vloeiende denkpatronen die aanwezig zijn in de wereld van de ziel en in de wereld van de geest, komen weerspiegeld ik de hersenen tot rust.” (Antroposofie)

• “Geestelijke arbeid die leidt tot nieuwe conclusies.” https://www.sum-it.nl/no201404.html

• “Het creatieve proces waarbij vanuit bestaande kennis toegewerkt wordt naar nieuwe kennis.” http://www.kennisconsult.nl/begrippen/2648/

Denken lijkt dus een hele brede term te zijn, waarin weer veel verschillende subvormen en nuances te onderscheiden zijn. Een parapluterm dus. Als we het met elkaar over 'denken' hebben, dan kan het daarom soms wel eens handig zijn om specifieker te omschrijven over wat voor soort denken je het hebt.

Nu gaf ik in mijn filmpje al aan dat ik zelf situaties ervaar waarin ik voor de buitenwereld soms heel snel lijk te denken, maar dat het dan voor mij van binnenuit niet altijd als 'denken' voelt, maar eerder als een 'waarnemen' of 'observeren'. In zo'n situatie lijkt de informatie ineens steeds harder te stromen, waardoor je meer verbanden ziet en er op den duur soms ook één groot overzicht verschijnt van hoe iets werkt of zou kunnen werken. In deze staat van zijn (of 'zijnssituatie' zoals ik het ook wel vaak noem) ervaar ik mijn geest eerder als 'stil'; zoals een 'geslaagde meditatie' voor mij ook wel voelt. Ik ervaar ook dat mijn invoelend vermogen open staat, waardoor het misschien meer een intuïtief denken is.

Om de opgedane inzichten of inspiratie vervolgens te vertalen naar bruikbare taal of informatie, heb je weer denkkracht, gekoppeld aan taal- of andere vaardigheden, nodig. En dat voelt voor mij weer totaal anders. Mijn hersenen zenden dan (is mijn indruk) weer een andere frequentie aan golven uit, die ik persoonlijk veel meer koppel aan 'denken'. Ik heb echter de indruk dat het eerste ook wel door veel mensen 'denken' wordt genoemd.

Wanneer we naar hersengolven kijken, dan blijken er ook verschillen te zijn in denkactiviteiten. Het Nederlands Herseninstituut maakt onderscheid tussen de volgende staten van breinfrequentie:

• "Gamma-golven: 38 tot 80 Hz. Deze golven komen voor bij sterke mentale activiteiten zoals studeren en problemen oplossen.

• Bèta-golven: 14 tot 38 Hz. Bèta-golven komen voor wanneer je actief bezig bent en zorgen ervoor dat je je kan concentreren. Wanneer er een teveel aan dit soort golven is, ervaar je stress. Tijdens slapen of mediteren neemt de hoeveelheid bèta-golven af.

• Alfa-golven: 8 tot 14 Hz. Deze golven zijn actief wanneer je ontspannen bent, bijvoorbeeld tijdens slapen of dagdromen.

• Thèta-golven: 4 tot 8 Hz. Thèta-golven zijn aanwezig wanneer je creatief bezig bent. Ze komen ook vaak voor tijdens REM slaap, de fase tijdens slaap waarin je droomt. Je hebt deze slaap fase nodig om de gebeurtenissen van de dag te verwerken. Mensen die slecht slapen hebben dan ook problemen om ervaringen van de dag te verwerken.

• Delta-golven: 0.5 tot 4 Hz. Tijdens diepe slaap, een fase voor en na REM slaap zijn de delta-golven actief. Ze worden in verband gebracht met het herstelstadium van het lichaam waarin nieuwe cellen worden aangemaakt."

(https://herseninstituut.nl/over-het-brein/hersengolven/)

Bij het omzetten van mijn ervaringen in tekst (zoals ik doe terwijl ik deze blog tik), zijn er bij mij denk ik vooral bèta- en gammagolven actief. Dan ben ik lekker geconcentreerd en in de flow bezig met praktische handelingen. Wanneer ik echter in zo'n staat van piekervaringen ben waarin allerlei inzichten binnenstromen en ik razendsnel puzzels kan oplossen, dan ben ik dus voor mijn beleving echt niet in de gamma-staat, waarbij hierboven staat dat die hoort bij "sterke mentale activiteiten zoals studeren en problemen oplossen", maar eerder in thèta. De inspiratie stroomt dan binnen, waar ik vervolgens weer creatief van wordt. Ook in dromen kan ik dit hebben (en inspirerende dromen vind ik het leukst).

Maar spreek je in dat soort staten van lage-frequentie-breingolven dan nog wel van 'denken'? Je brein zendt wel golven uit, dus het is 'aan het werk' en daarom kunnen we zeggen van wel, maar is het dan misschien niet een passievere manier van denken? Of kun je onder de 8 Hz ook al spreken van een afwezigheid van denken of 'actief denken'? Is het 'denken' pas echt weg als de breinfrequentie 0 Hz is? Er zijn namelijk ook ervaringsverhalen van mensen die in een coma lagen met een breinfrequentie van 0 Hz, maar die zich van die comatijd nog steeds van alles kunnen herinneren...

Ik ervaar het in elk geval als een 'waarnemen', een 'passieve manier van denken' of een 'intuïtief denken'. Je bent ontvankelijk en je brein voelt stiller. Maar tegelijkertijd kan ik soms wel nog goed praktisch presteren. En als ik heel actief denk, weer niet. Dan is er juist stress en als je keihard aan het denken bent, ben je vaak gefixeerd op een idee en sta je minder of niet open voor die spontane informatieflow.

Ik stel me zo voor dat een hoogbegaafde juist veel meer in die lagere breinfrequentiestaten verkeert of weet te verkeren, waardoor de mind open blijft staan en verbanden sneller gezien kunnen worden. Maar ik kan er uiteraard naast zitten...

Daarbij moeten we natuurlijk niet vergeten dat bij hoogbegaafden:

• ...meerdere delen van de hersenen tegelijkertijd geactiveerd zijn dan bij niet-hoogbegaafden, en...

• ...dat er meer synchronisatie en samenspel is tussen de linker- en rechterhersenhelft.

Dit is gedurende de afgelopen decennia al door meerdere neurowetenschappers onderzocht (zie een aantal bronnen onderaan).

Bij dit punt aangekomen, ben ik mij vervolgens gaan afvragen of er een (rechtevenredig) verband bestaat tussen het percentage actief breingedeelte en de frequentie van de hersengolven. Na even wat speuren in de academische jungle, kwam ik het volgende onderzoek van Jong-Duck Ha en Kyong-Ae Song uit 2005 tegen ("Identifying the scientifically giftedness through brain's cognitive function characteristics"), waaruit zou blijken dat wetenschappelijk begaafde kinderen tijdens het oplossen van wetenschappelijke problemen, meer gebruik maken van hun rechterhersenhelft en daarbij thèta- en alpha-hersengolven produceerden. Sterker nog, het schijnt zo te zijn dat de thèta-golven overheersten en dus de linkerhersenhelft, die gelinkt is aan het rationeel denken, minder actief was.

(Ha & Song; 2005; https://www.researchgate.net/publication/263991602_Identifying_the_scientifically_giftedness_through_brain's_cognitive_function_characteristics )

Nu heb ik dit allemaal pas gelezen nadat ik het bij mezelf heb waargenomen en dat gaat wel vaker zo bij mij... Hoe dan ook, of het ook allemaal precies zo is als ik nu denk of dat ik het me maar inbeeld, dat laat ik voor nu open.

Verder heb ik nog niet zo gauw iets gevonden over de mogelijke verbanden die hierop aansluiten of die mijn indruk tegenspreken, maar er zal wellicht een hoop over gepubliceerd zijn. Wie een 'leuke' publicatie weet, mag het zeggen!

Tenslotte ben ik nu zelf eigenlijk tot de voorlopige conclusie gekomen dat je op thèta-niveau en daaronder nog wel een soort van aan het denken bent, maar dat het dus een passieve vorm van denken is. Terwijl dat plaatsvindt, kunnen meerdere hersendelen tegelijkertijd actief zijn, maar dat hoeft nog niet per se geen heftige breingolffrequentie te geven. Je bent meer een waarnemer van informatie. Pas als je er iets praktisch mee gaat doen, dan nemen de breingolffrequenties toe en wordt het een actieve vorm van denken.

"My brain was only a receiver of information emanating from the all-embracing intelligence of the universe." - Nikola Tesla.

Bronnen m.b.t. breinonderzoek bij hoogbegaafden:

• Al-Khalil, K., O'Boyle, M. (2018). "The Neural Basis of Precocious Mathematical Ability: Some Structural and Functional Characteristics of the Math Gifted Brain".  Department of Human Development and Family Studies, Texas Tech University, Lubbock, Texas, USA.

• Geake, J. (2001). "Neuroimaging of the Gifted Brain" in "The World of Information: Opportunities and Challenges for the Gifted and Talented". The 14th Biennial Conference of the World Council for Gifted and Talented Children, Barcelona.