Labeltjes en hokjesdenken: In werkelijkheid ervaar ik het anders...

Graag schrijf ik even iets van mijn hart af.

We leven in een tijd dat het hokjesdenken hoogtij viert. Er zijn nog nooit zoveel termen geweest om zaken te omschrijven die we allemaal kunnen waarnemen. Afhankelijk van ons waarnemingsniveau of de context van waaruit we kijken, kunnen de termen om iets te omschrijven nog wel eens variëren. Ook de betekenis verschilt daarmee nog wel eens. Soms lijken we over hetzelfde te praten, terwijl we een andere lading hebben van de onderwerpsterm. Zo kunnen twee mensen praten over '3D' en voor de een is dat een ruimtelijke dimensie met lengtes x breedtes x hoogtes, en voor de ander is het een bewustzijnsniveau.

Persoonlijk vind ik het wel fijn om woorden te hebben, want daarmee kan ik me inderdaad uitdrukken! Als ik daar ook niet van hield, dan was ik natuurlijk nooit deze blog begonnen. Het voelt bevrijdend om mijn gevoel en gedachten zo matchend mogelijk in woorden of beelden uit te drukken. Aan de andere kant vind ik het enorme hokjesdenken van tegenwoordig wel iets om mee uit te kijken. Het heeft mijns inziens aandacht en bewustzijn nodig, anders beland je in een mentaal doolhof waarin je jezelf niet meer kunt vinden... Het lijkt wel alsof we met het toenemend aantal woorden soms verder af bewegen van wat nou echt de werkelijkheid is (terwijl we die juist beter willen begrijpen).

In mijn onderwijswerk en ook in mijn persoonlijke situatie ben ik de afgelopen jaren veel 'labels' tegengekomen.

Zo heb ik bijvoorbeeld verschillende zaken opgemerkt onder de mensen die de diagnose ASS hebben gekregen (om maar een voorbeeld te noemen), waaronder:

• Mensen die er blij mee zijn, want eindelijk hebben ze een communicatief raamwerk om hun grenzen en behoeften mee aan te geven. Eindelijk is er een verklaring voor waarom ze het altijd zo moeilijk hebben gevonden om mee te draaien in deze wereld. Het is praktisch gezien gewoon heel handig en ze hebben een bevestiging in gevonden.

• Mensen die er blij mee zijn, want ze hebben het idee dat ze daarmee eindelijk wat meer identiteit hebben gevonden. Iets wat maar niet lukte, maar wat ze wel denken nodig te hebben om innerlijke rust te vinden.

• Mensen die er niet blij mee zijn, want ze herkennen zichzelf er niet (helemaal) in of ze vinden het moeilijk wanneer anderen het niet snappen dat ze die diagnose hebben gekregen ('Je bent toch niet autistisch?!') of ze zijn bang dat anderen een 'minder' beeld van hun krijgen omdat ze 'autisme' standaard zien als een ziekte of verstandelijke beperking.

• Mensen die er niet blij mee zijn, omdat ze zien dat de werkelijkheid niet uit hokjes bestaat en veranderlijk is. Zo ook wat hen zelf betreft. Ze willen eigenlijk niet gelabeld worden.

• Mensen die voordelen en nadelen van hun diagnose zien en daarmee zoekende zijn naar rust, balans en vrede. Verschillende gedachten en emoties spelen een rol in de zoektocht. Wie ben ik nou echt?

Vergelijkbare opsommingen kun je natuurlijk ook bij andere diagnoses of labels maken.

Puntje bij paaltje komt het er (mijns inziens) eigenlijk op neer dat we niet moeten vergeten dat we hier met een 'praktisch hulpmiddel' te maken hebben dat gegoten is in de vorm van een naam, een term of een woord, en dat we in een zich ontwikkelende wereld leven. Wij mensen ontwikkelen ons constant (net als andere onderdelen van de natuur), ook al hebben we dat niet door. We maken keuzes in de hoop dat die ons verder helpen, op welk niveau dan ook. In sommige periodes komen de kenmerken van een label of diagnose onwijs naar de voorgrond en in andere periodes misschien niet (meer).

Wanneer een label aantrekkelijk is, versieren we daar mogelijk ook graag onze identiteit mee en/of houden we eraan vast. Dat komt bijvoorbeeld ook wel eens voor bij 'hoogbegaafdheid'. Natuurlijk is niet iedereen blij als hij/zij 'hoogbegaafd' genoemd mag worden, maar een deel is dat (stiekem) wel heel erg. Het kan een enorme innerlijke kick geven wanneer je met het label resoneert of je hebt er bevestiging in ontvangen, want het verwijst immers naar het gegeven dat je kennelijk een heel mooi brein hebt of op een bepaalde manier bijzonder bent (en dus ergens de aandacht verdient). Het voedt je gevoel van eigenwaarde (als je daar nog niet genoeg van voelt). In dat laatste geval kan de neiging ontstaan om vast te blijven houden aan dat label en om zelfs erg je best te doen om aan dat label te blijven voldoen... Je bent er constant mee bezig, waardoor je juist erg in hokjes kan gaan denken. Je wordt mentaler, waardoor je waarnemingsvermogen weer naar de achtergrond verdwijnt en je hoogbegaafdheid zich mogelijk minder manifesteert (een soort van self-fulfilling-prophecy...).

Ja, je hebt een prachtig en uniek brein (of: samenstelling van brein, lichaam en ander lagen van je 'zijn'...)! Elk mens. 'Hoogbegaafd' genoemd of niet. 'Autist' genoemd of niet. Het maakt niet uit!

Er zijn mensen die geen enkel label hebben ontvangen of nodig hebben en gewoon weten dat hun brein mooi of bijzonder is, tot heel veel in staat is (ook al komt dat niet per se naar buiten) en kan uitgroeien tot een volmaakte, bloeiende bloem. Dat zijn de mensen die de grootsheid ook in ieder anders brein of wezen kunnen zien en er juist geen enkele sticker op willen plakken, omdat dan de puurheid en schoonheid van de waarnemingservaring afneemt ("Beauty is in the eye of the beholder"). Zij maken echt contact met de ander. In hun waarneming kijken ze naar wat er echt in het 'hier en nu' leeft en niet vanuit het beperkte mentale denken rondom een label of diagnose.

Oké goed, ik weet het... natuurlijk heeft een label of diagnose ook een positieve en handige kant! Dat heb ik al eens vaker op deze website gezegd en anders zou ik deze labels ook nooit zelf gebruiken.

Juist omdat niet iedereen helder waarneemt en omdat dat vermogen bij ieder mens door de wirwar van het moderne leven telkens onder druk staat, is het handig om handvatten in de vorm van taal te hebben. Wanneer je veel doet, veel mensen ontmoet of gewoon erg veel prikkels te verwerken hebt, vernauwt je bewustzijn zich als je niet kunt afremmen. Juist dan kunnen labels en hokjes een handig aanknopingspunt zijn om weer uit die vernauwing te komen (de massa denkt immers doorgaans in hokjes...) De informatie over een naaste in de vorm van een diagnose kan je helpen om je te herinneren, te relativeren of af te stemmen m.b.t. diens behoeften en grenzen, wanneer je weer met diegene te maken hebt. Lang verhaal kort: met de omschrijvingen van de ander hebben we handvatten om beter of sneller rekening te houden met elkaar of elkaar te begrijpen.

Maar niet iedereen heeft die omschrijvingen nodig om goed rekening te kunnen houden met de ander (of zichzelf) en die te begrijpen.

Ik ervaar een duidelijk verschil daarin. Ik merk dat er mensen zijn die mij begrijpen zonder iets van een label of diagnose te weten en mensen die dat niet doen. Dat vind ik een belangrijk en opmerkelijk verschil. Waar komt dat verschil door? Ik heb daar zo mijn eigen gedachten over, maar ben ook benieuwd naar die van de lezer. Heb jij dezelfde ervaringen? Zo ja, waar komt dat verschil door, denk je?