Alexithymie: Hoe moet ik dát nou weer omschrijven?

Alexithymie: Wanneer het niet lukt te herkennen of uit te drukken wat er in je leeft...

en wanneer het wel lukt... (door: Barbara)

Dit is voor mij eigenlijk een oud verhaal, want inmiddels lukt het mij aardig goed om mezelf uit te drukken. In mijn kindertijd en jeugd echter, had ik hier wel moeite mee (met alle misverstanden van dien). Wat ik daar vandaag de dag nog van over heb, is dat ik me soms wat trager uitdruk, omdat ik het zo belangrijk vind om de juiste woorden te vinden. En soms zeg ik ook nog steeds de verkeerde woorden, zonder dat ik dat door heb. Ik heb regelmatig last van mondelinge woordverwarring - ook als het hele simpele woorden zijn.

In deze blog vertel ik eerst kort wat meer over alexithymie en verwante zaken. Vervolgens deel ik mijn verhaal over hoe ik nu enigszins over mijn alexithymie heen ben gekomen en eindig ik met een paar tips voor anderen die zoekende zijn om hier beter mee om te gaan.

Wat is alexithymie?

Alexithymie betekent letterlijk ‘zonder woorden voor emoties’ en ik ken dit woord pas sinds een jaar (hoewel het al enkele decennia bestaat). Ik ben erg blij dat ik dit ‘beestje’ nu ook bij de naam weet te noemen... De meeste mensen met diagnose ASS hebben te maken gehad of nog steeds te maken met alexithymie. Het is geen diagnose maar een probleemverschijnsel. Ook mensen zonder ASS kunnen hier last van hebben. Ik had er best wel last van, ook al was het voor de buitenwereld misschien niet zo opvallend (laat staan dat er überhaupt iemand in mijn omgeving van het woord of verschijnsel afwist...). Het was een van de oorzaken van mijn depressiviteit en frustraties, maar ook van het ontstaan van misverstanden, doordat ik me niet adequaat wist uit te drukken en niet iedereen het geduld had om naar mijn mondelinge expressiepogingen te luisteren (alles moet tegenwoordig snel enzo... en voor je het weet heeft iemand het woord alweer teruggepakt). Pas in mijn twintiger jaren begon ik hier overheen te groeien en, gedreven door het enorme verlangen om mijzelf expressief vrij te voelen en beter te snappen, werd ‘het uiten van mijn diepere gevoelens en gedachten’ op den duur eigenlijk eerder een goed ontwikkelde kwaliteit.

Goed, nu iets algemeens: alexithymie is een persoonlijk verschijnsel dat op de volgende, onderstaande manieren problematisch kan zijn.

• Het niet kunnen herkennen en/of omschrijven van de eigen emoties of die van anderen.

• Geen koppeling kunnen maken tussen een gevoel of emotie en de bijbehorende lichamelijke gewaarwording.

• Veel ‘in het hoofd zitten’ in plaats van de waarnemer zijn vanuit het gevoel, waardoor het concreet en rationeel denken overheerst.

• Het denken is vooral gericht op de buitenwereld. Introspectie is moeilijk.

• Emoties als irreëel of fantasie beschouwen.

• Een beperkt fantasieleven hebben.

• Een slechte of slapende intuïtie hebben.

• Vaak dromen hebben over dagelijkse en realistische/rationele handelingen zoals het eten van een maaltijd of het bezoeken van een winkel.

Wanneer je te maken hebt met alexithymie, wil het nog niet zeggen dat je hier nooit van af kunt komen. Het hangt helemaal van het individu zelf en de ernst van de alexithymie af. De naam verwijst in elk geval naar de aanwezigheid van de problematiek, die weer verschillende oorzaken kan hebben.

Alexithymie kan een hoop woede en frustratie met zich meebrengen. Als er bijvoorbeeld een vraag gesteld wordt – vooral als deze met de gevoelswereld te maken heeft, kan iemand met alexithymie vastlopen of boos worden. Doordat deze persoon niet weet wat hij met zijn binnenwereld aan moet en hier moeilijk woorden aan kan geven, kan er bovendien een (chronische) dysforie ontstaan. 'Dysforie' is een geneeskundige term voor een sombere of prikkelbare stemming, die soms gepaard gaat met angst, frustratie of rusteloosheid. Er kan zich een hoop afspelen in de binnenwereld. Er zijn soms bepaalde behoeftes die men niet weet te herkennen, maar die van binnenuit wel een bepaalde druk blijven uitoefenen, totdat er adequaat op wordt gereageerd. Als het individu hier niet mee weet om te gaan, kan hij in een neerwaartse spiraal van depressie, sociaal onbegrip en miscommunicaties terechtkomen. Niet alleen in de communicatie met anderen, maar ook in de communicatie met hemzelf kan dit vreselijk frustrerend zijn. Bijvoorbeeld als je belangrijke levenskeuzes moet maken. Wanneer de intuïtie niet goed werkt of je weet niet waarnaar je in jezelf moet luisteren, dan kun je wel eens op een dwaalspoor belanden. Mensen met alexithymie hebben daarom, om te beginnen, meer tijd en ruimte nodig om naar hun intuïtie te leren luisteren en er woorden aan te geven.

Voor de mensen die willen weten of ze zelf enige mate van alexithymie hebben: je kunt een zelftest doen via https://www.autismedigitaal.nl/avn/online-zelftest/alexythimia-zelftest/ .

Geen mutisme

Wanneer een persoon zich totaal niet verbaal uit, spreken we van ‘mutisme’ of ‘selectief mutisme’. In het geval van autisme wordt dit ook wel ‘non-verbaal autisme’ genoemd. Dit kan al dan niet samengaan met alexithymie, maar het is zeker niet hetzelfde. Mutisme ligt meestal aan een bepaald onvermogen om te kunnen spreken. Bij selectief mutisme gaat het eerder om ‘geen aanleiding voelen om te spreken, maar het wel kunnen’ en het kan meerdere redenen of oorzaken hebben, zoals alexithymie. Omdat het herkennen en uiten van de innerlijke gevoelens of diepere gewaarwordingen zo'n klus kunnen zijn, kan iemand met alexithymie bewust of onbewust besluiten zich enkel en alleen uit te drukken, als hij dat adequaat en zelfverzekerd weet te doen. Weet hij dat niet, dan blijft hij liever stil. Dit is ook een verschijnsel dat zich bij hoogbegaafden kan voordoen, zoals dat bij Einstein het geval zou zijn geweest. Taal kan voor een autist (of hoogbegaafde) ook wel eens immens traag voelen ten opzichte van de informatiestroom aan binnenkomende indrukken en de evt. daaraan gekoppelde, complexe gedachten. Er is te veel en te complex samenhangende informatie om dit binnen een gesprek makkelijk om te kunnen zetten in woorden.

In tegenstelling tot deze voorbeelden, zou iemand met alexithymie ook best een drukke prater kunnen zijn, maar dan worden er vooral oppervlakkige of mentale zaken geuit omdat het de persoon gewoonweg niet lukt om zich over de gevoelswereld adequaat uit te drukken.

Mijn eigen verhaal

De verhalen gaan, dat ik als kind niet bepaald stil was. Ik kon flink kletsen, zingen, neuriën, beatboxen en dansen. Ik heb van nature eigenlijk een grote expressieve en enthousiaste kant. Zelfs als ik me stilhoud, schijnen mensen nog van alles aan mijn gezicht te kunnen zien (of hun interpretatie daarvan ook klopt met mijn eigen beleving, is weer een ander verhaal…). Maar ook dan kan je nog last hebben van alexithymie.

Het uiten van gevoelens d.m.v. gesproken taal, lag voor mij op een heel ander niveau dan de hierboven genoemde soorten uitingen. Dat had ook niets te maken met mijn taalresultaten op school; die waren goed. Ik had dan ook totaal niet door dat er in mij iets aan de hand was met taal. Mijn omgeving begon in mijn jeugd echter wel steeds vaker te spiegelen dat ik niet altijd even duidelijk was over wat er in me gebeurde. Dat had in mijn geval niets met 'niet willen uiten' te maken, maar echt met een taalmechanisme dat mij bij gewoon anders leek te werken dan bij de meeste mensen. 'Juist en assertief spreken' vond ik meestal erg vermoeiend, maar ik wist niet waarom. Er leek geen ruimte in mezelf voor te zijn en ik voelde me erg onzeker op dat gebied, waardoor ik ook een makkelijk doelwit voor pesterijen was.

Buiten dat ik flink emotioneel kon zijn, lukte het me niet uit te leggen wat er nou precies gaande was - laat staan snel genoeg... Mijn taalcentrum leek geblokkeerd en ik voelde me daardoor nog zwakker, wat zelf-stigmatiserend werkte. Mijn gevoelens zijn vaak zo intens dat ik het moeilijk vind om ze 'even te parkeren'. Dit was vervolgens lastig i.v.m. mijn omgeving, die op z'n beurt mij weer begon te stigmatiseren als ‘overgevoelig, hysterisch, onderontwikkeld of aanstellerig’. Lastig, want ik verloor mezelf niet per se als ik mijn emoties er flink liet zijn. Sterker nog, ze aardden mij, waardoor ik juist dichter bij mijn heldere kern kwam. Echter leek dit afgekeurd (gestigmatiseerd) te worden door de meesten in mijn omgeving en dat veroorzaakte weer opnieuw een innerlijk conflict. En zo ging het maar door...

Nu ik terugblik, weet ik dat al die 'negatieve ontladingen' vooral voortkwamen vanuit frustratie, boosheid, verdriet, zich onbegrepen voelen, en gevoelens van onrechtvaardigheid en machteloosheid. Ik zat vast in een vicieuze cirkel.

Als ik eens de tijd nam om meer naar binnen te keren en poogde woorden te geven aan wat ik waarnam, dan werd ik in eerste instantie altijd heel erg moe. Die moeheid weerhield me er vervolgens van om verder te komen op dit gebied. Er leek een blokkade naar de diepte toe te zitten waarvan ik wist niet wat ik ermee moest. Als 17/18-jarige kreeg ik uiteindelijk telkens weer ‘ga voelen’ te horen van mijn therapeut die mij cranio-sacraaltherapie en lichaamsgerichte therapie gaf. Zij was de enige die dat toen zei in mijn omgeving. Het klopte wel wat ze zei en dat merkte ik doordat er nieuwe beweging in mij ontstond en doordat de therapie erg goed werkte. Door te focussen op mijn gevoel en waarneming, ging ik in mijn dagelijks leven andere dingen zien en doen. Mijn horizon verbreedde zich en ik voelde me ietsje vrijer. Door het focussen op het voelen, ging ik automatisch op zoek naar verklaringen en woorden die pasten bij mijn waarnemingen. Het enige wat toen niet heel erg handig was, was dat ik de boodschap van het voelen ook een tijd lang interpreteerde als ‘je mag niet meer denken’. Dat was waarschijnlijk niet zo bedoeld, maar het veroorzaakte erg veel weerstand om de laatste loodjes van mijn middelbare school te voltooien. Ik probeerde toen eigenlijk door zo min mogelijk te denken alsnog mijn eindexamen te halen... Gelukkig is het uiteindelijk gelukt en een aantal jaren later mocht ik van mezelf weer volop denken. Denken en voelen zijn beide belangrijk.

Hoe dan ook, dankzij die therapeute ben ik mij toen voor het eerst gaan verdiepen in spiritualiteit en de verbinding tussen het fysieke, energetische, gedachten en emoties (in het kort: psychosomatische klachten). Dat is waar mijn bewuste en autonome zoektocht op het gebied van spiritualiteit en bewustzijnsontwikkeling pas echt op gang kwam. Gedreven door het verlangen om innerlijke bevrijding, positiviteit en energie te vinden, is dit een belangrijke basis in mijn leven gebleven.

Tijdens mijn studie 'Oriëntaalse Talen en Communicatie' heb ik mij vervolgens jarenlang gefocust op communicatie, taal en de daaraan gekoppelde diverse belevingswerelden. In dit geval met name de taal en cultuur van Japan. Ook Engels en Nederlands waren belangrijke vakken in die studie. Er waren veel mondelinge en schriftelijke examens en ik heb veel gepraat met studenten uit andere landen, waardoor ik hun gewoontes en gedachtegangen beter leerde kennen. In de tussentijd schreef ik thuis graag in mijn dagboek. Als ik de dagboeken van die tijd terugkijk, valt me op dat ik eigenlijk vooral schreef over wat ik deed en minder over mijn gevoel. Ik moest tijdens mijn studietijd wat heftige gevoelszaken meemaken om daarin tot een omwenteling te komen. Ik probeerde steeds vaker in woorden te omschrijven wat ik meemaakte op gevoelsgebied, maar het voelde nog steeds niet altijd alsof het echt lukte. 'Waarom niet?' vroeg ik me af. De reden was: ik was niet altijd eerlijk tegen mezelf over mijn gevoel. Ik verstopte bepaalde gevoelens of accepteerde ze niet en wilde alles te graag meteen mooier maken. Hoe kwam ik daar achter? Ik kwam erachter door te ervaren dat het verstoppen of verbloemen van bepaalde emoties vroeg of laat karma met zich meebrengt. Er ontstaat een innerlijke druk die niet altijd kan blijven. Bovendien ontstaan er, als gevolg van verbloemde boodschappen naar de buitenwereld toe (een opgezet masker dus), misverstanden met anderen waarbij banden beschadigd kunnen raken.

Toen ik terug was uit Japan, ben ik meteen yoga gaan beoefenen, waar ik me al gaandeweg steeds meer in verdiepte. Op den duur was ik niet zoveel meer met mijn studie bezig, maar vooral met yoga en meditatie. Het heilig vuur had zich verplaatst. Naast mijn studie ben ik toen ook al vrij gauw een yogaopleiding gaan volgen en yogales gaan geven i.s.m. mijn toenmalige yogaleraar. De yoga-oefeningen, meditaties en het groepsproces tijdens de yoga-opleiding hebben mij op z'n beurt weer geholpen mijn gevoel en emoties beter te herkennen. Het lukte mij weer wat beter om mij zo authentiek mogelijk verbaal te uiten. Ik zag ook hoe anderen het deden en raakte daardoor geïnspireerd om dat ook eens zo te proberen (of juist niet). Het was voor mij één groot expressie-experiment.

In de jaren na het behalen van die studie, heb ik in de privésfeer ook regelmatig met sommige vrienden of tijdens workshops meditatie- en communicatietechnieken geoefend. Een voorbeeld daarvan (die ik enorm krachtig vind) is: om de beurt 5 minuten lang jezelf uiten over wat er in je leeft of opkomt, terwijl de ander(en) helemaal stil moet(en) blijven. Na afloop kan je in gesprek met elkaar evalueren wat je ervaring daarvan was. Heel simpel, maar heel krachtig. Het deed zeker wat met mijn dagelijks bewustzijn op taalgebied.

In die tijd heb ik ook (naast mijn baan) een jaar lang de basis van de opleiding Genezend Tekenen in Zutphen gedaan. Je leert hier o.a. de taal van vormen en getekende energie kennen (wat eigenlijk ook de taal van de waarneembare natuur is). Van daaruit heb je de optie om je verder te laten scholen tot bv. tekentherapeut, tekendocent of creatief therapeut. Ik heb daar toen niet voor gekozen. Na de afsluiting van het basisjaar voelde ik vooral de behoefte om mij autonoom, kunstzinnig en in vrijheid verder te ontwikkelen - om lekker te experimenteren. Of ik de opleiding ooit nog voortzet, weet ik niet. In de daaropvolgende jaren heb ik (naast mijn fulltime of parttime werk) vooral veel gedaan op het gebied van zelfexpressie: mezelf uiten in woorden, schilderijen, grafische vormgeving en dans. Alles bij elkaar hielp me om me steeds vrijer en innerlijk heler, geïntegreerd en meer verbonden te voelen. Het lukte steeds beter om mijn innerlijke wereld uit te drukken in taal en beeld. Ik ging zelfs hele verbanden ervaren tussen beelden, vormen en geluid/muziek (misschien een leuk onderwerp voor een toekomstige blog; iets over synesthesie ofzo...). Een holistische, samenhangende en multidimensionale werkelijkheid begon zich steeds meer en meer voor mijn neus te ontvouwen.

De jarenlange 'sollicitatie- en datingtrials' die ik uitvoerde, hebben mij bovendien als goede communicatietraining gediend. Hierdoor groeide mijn sociaal, psychologisch en maatschappelijk inzicht.

Toen ik tenslotte jarenlang in het onderwijs ging werken en studeren, ‘moest’ ik vlotter worden in het spreken voor de klas en het begeleiden van groepsgesprekken (want anders was ik de aandacht van de kinderen kwijt...). Dit heeft mijn enerzijds spraakvaardigheid goed gedaan, maar anderzijds paste het ook niet helemaal bij me. De focus heeft langere tijd op het zo efficiënt en vlot mogelijk uitdrukken van 'wat nodig was' in het 'hier en nu van de klas', maar ook op het 'goed luisteren', gelegen. Het voelde niet als mijn eerste natuur, maar ik heb het elke dag weer zo goed mogelijk geprobeerd. Gelukkig verliepen de ingesleten gespreksroutines wel makkelijk ;-). Al met al liep ik gedurende de pabostages nogal tegen mijn grenzen aan (zoals ik elders op deze site al vaker heb omschreven). Ik was gegroeid op gebied van communicatie, maar ook weer vastgelopen, omdat 'iets' me te veel energie bleef kosten. Doordat 'iets' en signalementen van collega's kwam ik in het hele 'autismetraject' terecht, waardoor ik erachter kwam waar mijn 'rare relatie' met taal mee te maken had.

Als ik nu terugkijk op al deze actieve periodes, dan ben ik me ervan bewust dat er in mijn leven een dikke rode lijn op het gebied van communicatieontwikkeling loopt. Dat had ik eerder nooit zo duidelijk gezien. Op allerlei manieren heb ik mij hierin verder ontwikkeld, ook al lijkt de hele 'waslijst' aan studie- en werkervaringen op het eerste gezicht geen samenhang te vertonen. Wat ik ook merk, is dat als ik mijn tijd besteed aan het typen van een blog of verslag, ik vervolgens ook echt weer makkelijker en vanuit meer diepgang over dat onderwerp weet te praten. Als ik mij niet zo zorgvuldig op een onderwerp heb gericht, dan is mijn hoofd een informatiesoep en kan ik niet zo helder uit mijn woorden komen. Ik heb de informatie dan wel opgezogen, maar het overzicht is nog een beetje zoek.

Tips

Vanuit mijn eigen ervaring kan ik een aantal punten aanreiken die zouden kunnen helpen om over alexithymie heen te groeien:

• Allereerst: oefen jezelf in het herkennen en uitdrukken via de techniek of het medium dat jou aanspreekt. Bv. door te schrijven, te mediteren of door waarnemingen te benoemen.

• Doe activiteiten die je uit het hoofd halen en naar je gevoel brengen. Ook al is het in eerste instantie alleen maar vanuit je fysieke gevoel. Met hardlopen of een ander soort sport focus je je op het lichaam, waardoor je zuurstof krijgt en de geest rustiger wordt. Wat voel je? Probeer zo nu en dan tijdens de activiteit een reporter voor jezelf te zijn (vloggers zijn hier vaak goed in...). Ook andere dingen die opkomen mag je (in stilte) tegen jezelf zeggen.

• Of: ga vloggen en vertel anderen over je ervaringen, gewaarwordingen en gedachtes in live-situaties! (Zover ben ik nog niet...)

• Neem regelmatig de tijd en rust om naar de eigen gevoelens te kijken, wanneer deze er zijn. Welke emotie is er? Waar voel je deze in je lichaam?

• Kijk een (drama)film waarbij je let op je emoties, of je focust op de beleving van de hoofdpersonen. Probeer je in te leven in hoe het moet zijn wat ze meemaken (veel mensen doen dit vanzelf). Dit kan emoties oproepen. Zoek daarbij ook de namen van de emoties op.

• Breid je gevoelswoordenschat uit door bijvoorbeeld meer romans te lezen, audioboeken of podcasts te luisteren, of de ‘Emotie Encyclopedie’ van Vera Helleman te raadplegen. Deze biedt een hoop termen en legt emoties en bijbehorende verbanden uit.

• Schrijf over je levenservaringen. Bijvoorbeeld in een dagboek, logboek of blog. Door het schrijven oefen je jezelf in verbale expressie, maar dan in vertraging.

• Jezelf beseffen dat je uitdrukkingsvermogen ook gekoppeld is aan de taal en cultuur waarmee/-in je leeft. Past die wel bij jou? Als deze niet helemaal past, kun je misschien een andere taal gaan leren. Welke taal voelt voor jou fijn? Veel mensen vinden Engels bijvoorbeeld prettiger om te lezen, te horen of te spreken. Ik vind Japans een fijne taal waarin ik mijn gevoelens en gedachten op een andere manier kan uiten dan in het Nederlands. Er ging een hele nieuwe wereld voor mij open toen ik een compleet andere taal leerde.