Hyperprikkelbaarheden

 

Dabrowski maakte onderscheid tussen 5 soorten hyperprikkelbaarheden:

​

• Psychomotorisch: beweging, rusteloosheid, gedrevenheid, een verhoogd vermogen om actief en energiek te zijn.

• Zintuiglijk: een verhoogde ontvankelijkheid voor, en gelaagdheid van, zintuiglijke ervaringen.

• Intellectueel: dorstend naar kennis en ontdekkingen, stelt veel vragen, een voorliefde voor ideeën en theoretische analyse, waarheidsvinding.

• Verbeeldend: kleurrijk, beeldend taalgebruik, groot associatief vermogen, een aanleg voor levendige dromen, fantasieën, en ontdekkingen, kent speelgoed en andere objecten een persoonlijkheid toe (animisme), voorkeur voor het ongebruikelijke en unieke.

• Emotioneel: enorme diepgang en intensiteit van hun gevoelsleven dat uitdrukking vindt in een brede waaier van gevoelens, van intense gelukzaligheid tot diepe droefheid of wanhoop, medeleven, verantwoordelijkheidsgevoel, zelfreflectie.

​

(Daniels & Piechowski, 2019, p. 43)

​

Sommige mensen hebben minder prikkels nodig om 'getriggerd' te raken. Dit kan zowel in positieve als negatieve zin zijn. Bijvoorbeeld: het is positief wanneer je je diep geïnspireerd en ontroerd voelt door een mooi muziekstuk, maar negatief als je door een tikkende klok of ander geluid geen rust kan vinden en zelfs overprikkeld kan raken.

​

​

Dabrowski's theorie van positieve desintegratie

 

Dabrowski was verder grondlegger van de theorie van 'positieve desintegratie'. Deze theorie omschrijft o.a. hoe periodes van desintegratie in iemands leven (een innerlijke strijd; zoals bij lastige uitdagingen, risico's, heftige gebeurtenissen, beproevingen, ziektes of depressie) gezien kunnen worden als positieve triggers tot groei. In relatie tot begaafde individuen kan de theorie verklaringen schetsen voor de uitingen van hun bijzondere aanleg.

​

Er liggen twee concepten ten grondslag aan de theorie van positieve desintegratie:

​

• Het ontwikkelingspotentieel van ieder mens: de talenten en aanleg waarmee je geboren wordt. Bij begaafden bestaat dit uit:

  • Hoge intelligentie, speciale talenten en vaardigheden. Het deel dat meestal als
    eerste onderkend wordt.

  • Hyperprikkelbaarheden (overexcitabilities). Een begaafd mens heeft o.h.a. minder stimulans nodig om een bepaalde reactie op te roepen, en heeft een veel heftigere en langdurigere reactie op stimuli. Ervaringen zijn complexer en hebben een rijkere textuur. Deze hoge hyperprikkelbaarheden zijn een deel van de persoon en vanaf de geboorte aanwezig. In voorgaande paragraaf staan de vijf hyperprikkelbaarheden toegelicht.

  • Het vermogen tot zelfreflectie en metacognitie waardoor men zichzelf kan ontwikkelen.

​

• Multilevelness (te vertalen als meerlagigheid): Dabrowski onderscheidde vijf op elkaar
  volgende ontwikkelingsniveaus waarbij de ontwikkeling van de gevoelswaarneming het belangrijkste
  onderdeel is voor het stijgen naar een hoger niveau. De ontwikkeling loopt van
  egocentrisme naar altruïsme via een proces van uiteenvallen (desintegratie). Dit proces wordt 'positieve desintegratie' genoemd. Het uiteenvallen van de bestaande gevoels- (emotionele) structuren is een proces van groeien, en gaat samen met een innerlijk conflict, wat wordt gezien als een gezond proces. Emoties, waarnemingen, gedrag, waarden en verlangens zijn allemaal een onderdeel van deze ontwikkeling. Vreugde kan van een laag emotioneel niveau zijn, wanneer de blijdschap ontstaat door bv. gevoelens van superioriteit of door succesvol manipuleren, of van hoog emotioneel niveau zijn wanneer de blijdschap bv. teweeg wordt gebracht door iemand te helpen. Door op zo’n manier naar de ontwikkeling te kijken, is het mogelijk dat een (hoog)begaafd mens zich op een hoger ontwikkelingsniveau bevindt dan een ander van zijn leeftijd.

​

​